URBANO LUGRÍS

¡Qué enorme poder creativo nun mundo estético propio posuía este desordenado coherente, este lúcido bohemio, este malogrado pintor de fascinante personalidade e memoria insuperable, lector infatigable, home cansado na súa postreira madureza, mestura de Julio Verne e Joseph Conrad, de Homero e Víctor Hugo! Fillo do xurista e escritor Manuel Lugrís Freire, vive a súa nenez nun ambiente intelectual distinguido na Coruña, cando a urbe entrega á mar a duplicidade da imaxe transparente dos seus cantóns nos felices anos que preceden á primeira gran guerra e é presencia viva e árbitro intelectual a redonda silueta dunha dama linaxuda, a condesa de Pardo Bazán. Cursa estudios de Peritaxe Mercantil, que nunca lle interesarán xa que nin sequera soubo leva-las contas da súa propia vida. Ó iniciarse a República identifícase en Madrid coa mocidade intelectual. Fai amizade con García Lorca e Rafael Alberti. Debuxa, pinta, declama, asombra co seu verbo prodixioso, coa precisión imprecisable das súas citas. Fantasea coa súa vida e dise compañeiro de Ismael e do capitán Abalo na aventura de Mobby Dick. Sabe de memoria La Odisea- el aseguraba que en grego clásico- e sostén que regresa da batalla de Pavía, onde fora coiraceiro ó servicio do César Carlos, o loiro e melancólico emperador do mundo, a quen de seguro xa ten retratrado imaxinariamente. Vincúlase ás Misións Pedagóxicas, experiencia cultural inesquecible, histórica e da man de Rafael Dieste, outro galego exquisito percorre España co Teatro de Títeres, onde fai «cristobitas», imita voces, pinta decorados. Casa con Paula e a súa lembranza vai ser sempre unha nostalxia beethoweniana. Rematada a guerra civil, empeza a pintar murais e nace o seu fillo Urbano, que en principio ha ser mariño, vello desexo paterno incumprido, e ó fin pintor, coma o pai e tan achegado a el en mundo e estilo. Urbano Lugrís, xigantón, tímido, ás veces agresivo, cabaleiro á vella usanza, xeneroso do seu tempo, desprendido aínda do que non posúe, vive en Madrid á procura da gloria. Decora ambientes do rimbombante Instituto de Cultura Hispánica. O seu mundo mítico impresiona. A súa tarefa de pintor «de cámara», como asinaba en broma moitas veces, lévao nada menos que a decora-los camarotes do iate «Azor», unidade da Armada transformada en barco de lecer para o xefe do Estado, quen felicita ó pintor nun encontro que tivo mil versións corrixidas polo propio protagonista e polos que escoitaron a anécdota. Está a pique de marchar á República Dominicana, nos tempos da dictadura de Trujillo, animado por Sánchez-Bella, xerifalte da Cultura Hispánica e mais da cultura oficial franquista. En Vigo deixou amigos: industriais, escritores e pintores. Decide vir á cidade atlántica e fai unha primeira exposición de debuxos na desaparecida sala Foto Club. A súa experiencia de ilustrador vivíuna intensamente anos antes en Faro de Vigo, en publicacións ocasionais e na grande aventura cultural galega que foi «Atlántida», xunto a Mariano Tudela e José María de Labra. Morreu Paula, a súa muller, coa que tivo dous fillos. Evocaráa constantemente na intimidade da tertulia da taberna de Eligio, algo así como a súa segunda casa, se é que tivo primeira, que ninguén coñecía. Pinta pouco; debuxa moito; fala máis e bebe moito máis, aínda que todo era pouco para a súa rexa humanidade. Era maravilloso na arte de perde-lo tempo. Proxecta traballos que non realiza. Incumpre encargos que forzou. Intensifícase a súa soidade, malia se xuntar con artistas e escritores. Prefire a compañía da mocidade, das novas xeracións que ven nel a un mestre absoluto, porque coñece cousas raras e precisas que non están nos libros. As dos libros, ninguén sabe cómo, coñéceas todas. Algunha escapada a Santiago e á Coruña. Bohemia cada vez máis moura. A penas pinta, pese a que o animan amigos coma os Beiras, os Álvarez Blázquez, Antón Patiño. Non ten présa por cobra-lo pouco que pinta -ou regalábao- porque lle chegan uns poucos duros para subsistir nunha existencia de caída case vertical. O seu carácter cordial acédase. A súa entidade física redúcese. A súa saúde empeora. É internado no Hospital Municipal e morre, mórrenos a véspera da Noiteboa de 1973. Mentres, en tódalas casas empezaba a prepararse a mesa da noite conmemorativa, ó sol frío dese decembro de hai case dous decenios, démoslle terra no cemiterio de Pereiró uns poucos amigos que aínda seguimos levándoo na alma. Morréranos, de anónimo e cordura, un compañeiro entrañable, e tan cedo. A obra de Urbano Lugrís valorouse serodiamente. De tódolos xeitos, hai excelentes exemplos nos museos de Galicia -o mellor, o máis perfecto, no de Castrelos, en Vigo-, en institucións públicas e mais en coleccións particulares. Lugrís foi un surrealista tardeiro e, desde logo, non o único nin o inicial dos surrealistas galegos, xa que se adiantaran o primeiro que soubo desa corrente, Cándido Fernández Mazas, e un paisano seu, Eugenio Fernández Granell. Pero o ourensán non tivo tempo de calla-la tendencia e o segundo expresouna en América. Por iso, para moitos, Lugrís era e é o surrealista galego por excelencia. En realidade era un goticista fóra de século. O seu mundo estilizado, a exactitude da súa liña, a fantasía do seu mundo plástico, deliberadamente decadente e sobrecargado de literatura, fano inconfundible. Tivéralle gustado posuí-la perfección do oficio de Van Eyck. Amaba a Magritte, Ernst e Picabia. Realmente a súa pintura é, como se dixo un día da de Gregorio Prieto, tan distinta,"poesía en liña". É exacto coma un hendecasílabo e perfecto como un soneto. Mundos somerxidos, paisaxes imposibles, fauna mariña de zooloxía fantástica, seres míticos poboan os seus cadros xunto cos traballos do antigo mariño. Adoraba as derrotas, os compases, os mapas, os prismáticos, as brúxulas e sextantes. Era, ó cabo, un barroco. Aínda máis: un rococó que enfranquecía as cousas para permitir espacios abisais onde habitan caracolas, nereídas, leviatáns. Decíao cunha pincelada exacta, exquisita e precisa. Tan delgada, ás veces que case non transportaba materia. Así creou Urbano Lugrís, rozando o diálogo imaxinario con Goethe, o seu propio mundo, á procura da luz do faro do fin do mundo que ideara Julio Verne.