LAXEIRO

José Otero Abeledo, Laxeiro (Lalín, 1908 - Vigo, 1996) é quizais o artista galego máis influente do século XX. Pertence ao grupo dos Renovadores da Vangarda Histórica Galega que, no primeiro terzo do XX, reaccionou contra o academicismo imperante naqueles anos para propoñer unha estética diferenciada para Galicia, nun contexto político moi achegado ao Partido Galeguista e nun contexto estético en sintonía coas figuracións europeas do período de entreguerras.

Despois de pasar a súa adolescencia na Habana (1921-1925), viviu en Madrid entre 1931 e 1933 como alumno da Real Academia de Belas Artes de San Fernando, o que lle posibilitaría coñecer o ambiente cultural republicano da época nos faladoiros dos cafés, ademais de visitar o Museo del Prado, onde estudaría con detalle os grandes mestres. Estas experiencias marcaron a súa maneira de pensar e a súa estética.

Atopa as súas referencias na rica tradición escultórica galega, coma o románico rural, e constrúe o que se coñece como estética granítica —caracterizada pola utilización de gran cantidade de pigmento, con frecuencia aplicado con espátula, co que consegue unhas texturas semellantes ao granito—, o lado menos compracente da cultura popular —que Laxeiro coñecía desde dentro— e unha forma de ollar totalmente enraizada na luz de Galicia. É unha pintura que se afasta, xa que logo, da luz mediterránea e instaura unha estética definitivamente atlantista que mira cara ao norte de Europa como conexión natural. Rembrandt, o Goya máis crítico e tenebrista, o Picasso neoclásico e Gutiérrez Solana serán os seus antecedentes máis evidentes neste período.

Con estas premisas, Laxeiro vai construíndo unha obra singular que, no aspecto narrativo, se instala na pintura de pulsión e no pensamento máxico, característico da cultura popular europea anterior á Ilustración; e, no aspecto formal, nunha figuración non realista, ás veces esperpéntica e ás veces idealizada, de gran forza expresiva. Obras da Colección de Arte Afundación como Músicos (INV: 406) e as dúas Cencerradas (INV: 492) e (INV: 486), son un bo exemplo da súa visión da cultura popular galega, e Concerto (INV: 487) ilustra a súa figuración idealizada que, con frecuencia, recreaba en escenas infantís.

En 1951 viaxou a Bos Aires, con motivo da súa participación na exposición titulada Artistas Gallegos, onde se estableceu ata 1970. Neste período acadou a súa estabilidade profesional e traballou coas mellores galerías arxentinas, expoñendo con asiduidade en Bos Aires, Madrid e Galicia. Chega ser vicepresidente da Sociedad Argentina de Artistas Plásticos (SAAP). A súa obra afonda nos códigos expresionistas, conformando unha pintura de acción en que o acto de pintar parece máis importante ca o resultado final. Esquematiza as formas, abandona o tenebrismo granítico e utiliza cores primarias e planas, con frecuencia, eliminando a perspectiva. Son bos exemplos deste período obras da Colección como Señora Perditil (INV: 532) e Abstracción (INV: 2504).

En 1970, despois da gran retrospectiva que lle dedicou a Art Gallery International de Bos Aires, volveu definitivamente a España. Sucederanse numerosas exposicións e actos de recoñecemento, coma a Primeira Medalla da Bienal de Pontevedra en 1973, a Medalla Hojas de Roble do Concello de Lalín en 1986, o Pedrón de Ouro do Padroado Rosalía de Castro en 1988, a Medalla Castelao da Xunta de Galicia en 1989, a Medalla de Ouro do Concello de Vigo en 1990 e as Medallas Curros Enríquez e Unión Fenosa en 1991.

Nestes anos realizou varias exposicións importantes coma a antolóxica na VIII Bienal Nacional de Arte de Pontevedra, a exposición «Laxeiro en Arxentina (1952-1970)» no Kiosko Alfonso da Coruña, ou a antolóxica «Érase unha vez Laxeiro», organizada polo Grupo Atlántica en 1981, ano en que o artista doa a Colección Laxeiro á cidade de Vigo, que hoxe se pode ver na Fundación que leva o seu nome.

En 1989 proxecta as vidreiras do Parlamento de Galicia, e o Auditorio de Galicia en Compostela inaugúrase cunha exposición súa. En 1991 proxecta as vidreiras para a sede da Universidade de Vigo. En 1996 dedícaselle unha gran retrospectiva no Centro Galego de Arte Contemporánea de Santiago de Compostela e no Centro Cultural Conde Duque de Madrid. Ese mesmo ano falece en Vigo.

Javier Pérez Buján